Odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy

Przeczytaj także: Umowa cywilnoprawna a powstanie wierzytelności

Jedną z najważniejszych zasad odnoszących się do wszystkich umów zawieranych w obrocie jest zasada, że umów należy dotrzymywać. Zgodnie z tą regułą, kiedy już dana umowa zostanie skutecznie zawarta, staje się ona umową wiążącą, a podstawowym obowiązkiem jej stron jest wykonanie wszystkiego, do czego się w drodze umowy zobowiązały. Jak jednak pokazuje doświadczenie życiowe, w bardzo wielu przypadkach przedmiot umowy nie zostaje wykonany w taki sposób, jaki początkowo założyły to strony danej umowy. Równie często umowa nie zostaje w ogóle wykonana. Zniwelowanie negatywnych konsekwencji takich działań, do których nierzadko należy poniesienie szkody przez jedną ze stron umowy, możliwe jest m.in. dzięki regułom tzw. odpowiedzialności kontraktowej.

Na wstępie należy zaznaczyć, że podstawowym uprawnieniem wierzyciela przysługującym mu w związku z zawarciem umowy jest żądanie, by druga strona spełniła wobec niego świadczenie, do którego się w drodze tej umowy zobowiązała (np. wydała sprzedaną rzecz). Kiedy jednak wykonanie zobowiązania nie następuje albo też wykonanie to nie odpowiada treści umowy, dopuszczalne jest dochodzenie od dłużnika naprawienia powstałej w ten sposób szkody.

Przesłanki odpowiedzialności kontraktowej dłużnika określa art. 471 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 ze zm., dalej „kodeks cywilny”). Zgodnie z powołanym przepisem, dłużnik, który nie wykonał bądź nienależycie wykonał przyjęte na siebie zobowiązanie ma obowiązek naprawić powstałą w wyniku tych naruszeń szkodę, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Jak wyżej wskazano, aby można było dochodzić kontraktowej odpowiedzialności odszkodowawczej, konieczne jest więc przede wszystkim niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Zobowiązanie z tytułu umowy należy traktować jako niewykonane, kiedy dłużnik w ogóle nie spełnił umówionego świadczenia. Nienależyte wykonanie zobowiązania ma miejsce wtedy, gdy dłużnik wprawdzie podjął czynności z zamiarem wykonania zobowiązania, jednak osiągnięty przez niego wynik nie odpowiada świadczeniu sprecyzowanemu w treści umowy lub wymogom określonym w obowiązujących przepisach. Tytułem przykładu można wskazać, że nienależyte wykonanie zobowiązania może wynikać z przekroczenia przewidzianego w umowie terminu na spełnienie świadczenia albo wykonania przedmiotu umowy gorszej jakości niż zakładano.

Oprócz powyższego, aby można było dochodzić kontraktowej odpowiedzialności odszkodowawczej, konieczne jest powstanie szkody. Szkoda może obejmować zarówno rzeczywistą stratę poniesioną przez wierzyciela (np. poniesione przez niego w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy wydatki), jak i utracone korzyści. Utraconymi korzyściami będą w większości przypadków zyski, które miały być osiągnięte, gdyby przedmiot umowy został wykonany należycie. Obowiązek udowodnienia powstania oraz wysokości szkody spoczywa na wierzycielu.

Przy rozstrzyganiu, czy dłużnik ponosi odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, należy mieć na względzie, że ogólną zasadą jest, iż dłużnik jest odpowiedzialny za niezachowanie należytej staranności. Z umowy lub z obowiązujących przepisów może jednak także wynikać dalej idąca odpowiedzialność dłużnika. Dłużnik może bowiem np. odpowiadać za wady przedmiotu umowy, niezależnie od tego, czy ich powstanie od niego zależy, bądź gwarantować, że inna osoba zachowa się w określony sposób itp.

Bardzo istotne jest przy tym, że to dłużnik powinien wykazać, iż niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności.

Podsumowując, jeśli w wyniku niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika dojdzie do powstania po stronie wierzyciela szkody, wierzyciel może dochodzić od dłużnika jej naprawienia. Warto pamiętać, że to wierzyciel powinien udowodnić zarówno powstanie, jak i wysokość szkody. Dłużnik może natomiast bronić się przed roszczeniem o naprawienie szkody wykazując, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności.