Upadłość likwidacyjna: skutki dla zobowiązań upadłego

Przeczytaj także: Zgłoszenie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym

Z dniem ogłoszenia upadłości likwidacyjnej, wszystkie zobowiązania majątkowe upadłego stają się wymagalne. Zobowiązania pieniężne upadłego stają się wymagalne nawet jeśli termin płatności świadczenia nie nastąpił. Jest to realizacja zasady równego zaspokojenia wierzycieli, właściwy przepis postępowania upadłościowego odnosi się bowiem do zobowiązań upadłego względem swoich wierzycieli, nie zaś odwrotnie. Zobowiązania niepieniężne stają się pieniężne również w dniu ogłoszenia upadłości. Ma to związek z realizacją zasady równego traktowania wierzycieli, gdzie wszelkie należności wierzycieli są od tej pory przekształcane w pieniężne.

Odsetki od wierzytelności mogą zostać zaspokojone z masy upadłości za okres do dnia jej ogłoszenia. Przepis ten nie dotyczy odsetek należnych od wierzytelności zabezpieczonych, które mogą zostać zaspokojone także za okres po ogłoszeniu upadłości lecz już nie z majątku masy upadłości a jedynie z przedmiotu zabezpieczenia.

Na gruncie przepisów Kodeksu cywilnego, potrącenie możliwe jest w stosunku do wierzytelności pieniężnych i wymagalnych. W związku z tym, należy uznać, że ww. warunki spełnione są w każdym wypadku bowiem z dniem ogłoszenia upadłości stają się wymagalne (wierzytelności masy upadłości) oraz podlegają konwersji na pieniężne. Oświadczenie o potrąceniu powinno być złożone nie później niż w dniu zgłoszenia wierzytelności. Potrącenie nie jest dopuszczalne, jeżeli dłużnik upadłego nabył wierzytelność w drodze przelewu lub indosu po ogłoszeniu upadłości albo nabył ją w ciągu ostatniego roku przed dniem ogłoszenia upadłości, wiedząc o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości. Potrącenie nie jest także dopuszczalne w sytuacji gdy wierzyciel stał się dłużnikiem upadłego dopiero po ogłoszeniu upadłości.

Potrącenie jest dopuszczalne, jeżeli nabywca wierzytelności stał się wierzycielem upadłego wskutek spłacenia jego długu, za który odpowiadał osobiście albo określonymi przedmiotami majątkowymi, i jeżeli nabywca w czasie, gdy przyjął odpowiedzialność za dług upadłego, nie wiedział o istnieniu podstaw do ogłoszenia upadłości. Potrącenie jest zawsze dopuszczalne, jeżeli przyjęcie odpowiedzialności nastąpiło na rok przed dniem ogłoszenia upadłości.

Co do zasady, wszelkie umowy wzajemne tj. takie, których świadczeniu jednej ze stron odpowiada świadczenie drugiej strony wygasają w sytuacji, gdy do dnia ogłoszenia upadłości przedmiot umowy nie został wydany. W części ustawy odnoszącej się do skutków ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku, co do zobowiązań upadłego konkretne typy umów zostały odrębnie potraktowane. Chodzi tutaj o takie umowy, które opierają się na konstrukcji zlecenia, tj. również umowy o świadczenie usług, np. umowy o zarządzanie majątkiem czy umowy agencyjnej. Ponadto w ustawie odrębne regulacje przewidziano także dla umowy użyczenia, umowy pożyczki oraz umowy najmu.

Od umowy zlecenia i komisu, w których upadły był stroną przyjmującą zlecenie odstąpić można bez odszkodowania z dniem ogłoszenia upadłości. Podstawą umowy zlecenia jest zobowiązanie się przyjmującego zlecenie do dokonania określonej czynności prawnej dla zleceniodawcy. W przypadku ogłoszenia upadłości, dłużnik traci zarząd nad swoim majątkiem. Trudno zatem wyobrazić sobie sytuację, w której osoba pozbawiona takiego zarządu dokonuje określonej czynności prawnej na zlecenie osoby trzeciej. Strata poniesiona z tytułu ww. umowy może zostać dochodzona w postępowaniu upadłościowym.
Umowa zlecenia bądź umowa komisu udzielona przez upadłego wygasa z mocy prawa, nie ma w związku z tym potrzeby składania jakichkolwiek oświadczeń przez upadłego bądź syndyka.

Z mocy samego prawa z chwilą ogłoszenia upadłości wygasa również prokura. Zgodnie bowiem z rozwiązaniem przyjętym w art. 109[7] §2 Kodeksu cywilnego: prokura wygasa wskutek wykreślenia przedsiębiorcy z rejestru a także ogłoszenia upadłości, otwarcia likwidacji oraz przekształcenia przedsiębiorcy. Datą wygaśnięcia prokury jest data ogłoszenia upadłości, nawet w przypadku braku wzmianki o jej wygaśnięciu w rejestrze handlowym. Bez znaczenia jest również fakt, czy w chwili podejmowania czynności, prokurent wiedział o jej ogłoszeniu.

Odnosząc się do umowy agencyjnej, umowa ta wygasa z chwilą ogłoszenia upadłości, którejkolwiek ze stron. Jeżeli upadłym jest osoba dająca zlecenie, agentowi przysługuje zgłoszenie do listy wierzytelności z tytułu straty wynikającej z wygaśnięcia umowy. Jeżeli upadłym jest zaś agent, dający zlecenie nie ma prawa do odszkodowania, a jedynie do zgłoszenia do masy upadłości wierzytelności wynikającej z wykonania umowy.

W przypadku gdy rzecz została wydana, umowa użyczenia ulega rozwiązaniu na żądanie jednej ze stron. Jeżeli rzecz nie została wydana, umowa wygasa.

Jeśli doszło do wykonania umowy pożyczki, to pozostaje ona w mocy. Jeżeli pożyczkobiorcą był upadły, to roszczenie pożyczkodawcy o zwrot przedmiotu pożyczki staję się wymagalne z dniem ogłoszenia upadłości.