Postępowanie upadłościowe: kontrola syndyka przez wierzycieli

Przeczytaj także: Postępowanie upadłościowe: zgromadzenie i rada wierzycieli

Uprawnienia wierzycieli w postępowaniu upadłościowym

Obecnie w postępowaniu upadłościowym to sędzia-komisarz pełni kierowniczą funkcję i sprawuje najszerszą kontrolę nad syndykiem. Ustawodawca przyznał jednak również wierzycielom pewne uprawnienia kontrolne, z których duża część dotyczy bezpośrednio czynności podejmowanych przez syndyka. Mechanizmy te są stosunkowo rzadko wykorzystywane przez wierzycieli, mimo że to oni w największym stopniu mogą zadbać o własne interesy, jako bezpośrednio zainteresowani wynikiem postępowania. Sędzia-komisarz może co prawda oznaczyć czynności, których syndykowi nie wolno wykonywać bez zgody rady wierzycieli, jednak ponieważ rada wierzycieli często nie jest w ogóle powoływana, sytuacja taka należy do rzadkości. W związku z tym warto, by wierzyciele sami podejmowali odpowiednie działania, tym bardziej, że większość z nich nie wiąże się z kosztami sądowymi.

Zgromadzenie wierzycieli

Stosownie do art. 191 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze sędzia-komisarz zwołuje zgromadzenie wierzycieli, jeżeli według przepisów ustawy wymagane jest podjęcie uchwały zgromadzenia, jak również na wniosek przynajmniej dwóch wierzycieli mających łącznie nie mniej niż trzecią część ogólnej sumy uznanych wierzytelności, a ponadto w innych przypadkach, gdy uzna to za konieczne. Praktyczne znaczenie zgromadzenia wierzycieli sprowadza się w dużej mierze do podjęcia decyzji w sprawie przyjęcia układu podejmowanej w upadłości układowej, warto jednak zauważyć, że wierzyciele mogą wnioskować o wezwanie syndyka na zgromadzenie, celem udzielenia przez niego wyjaśnień. Choć jego ewentualne niestawiennictwo nie stanowi przeszkody do odbycia zgromadzenia, może ono zostać potraktowane jako ciężkie naruszenie obowiązków i doprowadzić do uruchomienia sankcji w postaci odwołania syndyka czy nałożenia grzywny.
Rada wierzycieli

Istotniejsze funkcje kontrolne w stosunku do syndyka zostały przyznane radzie wierzycieli, która może być powołana albo na wstępnym zgromadzeniu wierzycieli, albo przez sędziego-komisarza, przy czym na wniosek wierzycieli mających przynajmniej piątą część ogólnej sumy wierzytelności, które zostały uznane lub uprawdopodobnione, sędzia-komisarz jest obowiązany ją ustanowić. Rada wierzycieli z jednej strony służy pomocą syndykowi, z drugiej natomiast kontroluje jego czynności. Każdy z członków, jak też cała rada, może przedstawić sędziemu-komisarzowi swoje uwagi o działalności syndyka, a nawet zwrócić się o jego odwołanie. Ponadto, rada ma prawo żądać od syndyka wyjaśnień, może także badać księgi i dokumenty dotyczące upadłości. Z podjętych działań kontrolnych rada składa sędziemu-komisarzowi sprawozdania.

Choć rada nie dysponuje środkami przymusu wobec syndyka, odmowa udzielenia informacji lub dostępu do ksiąg może być uznana za naruszenie obowiązków, prowadzące nawet do jego odwołania. Należy także zauważyć, że w ramach kontroli rada może poddać badaniu i ocenie wszelkie działania syndyka pod względem ich prawidłowości, celowości, terminowości oraz racjonalności, co ma istotne znaczenie zwłaszcza w kontekście wydatków z funduszy masy, dokonywanych przez syndyka. Ustawa zawiera również katalog czynności, które wymagają zezwolenia rady i wśród których znajduje się m.in. sprzedaż praw i wierzytelności, zaciąganie pożyczek, czy odstąpienie od sprzedaży przedsiębiorstwa jako całości. Czynność dokonana bez takiego zezwolenia prowadzi nie tylko do nałożenia odpowiedzialności na syndyka, ale także, wedle poglądów dominujących w doktrynie, jest nieważna lub całkowicie bezskuteczna.

Jak wynika z powyższego, uprawnienia kontrolne rady w stosunku do syndyka mają doniosłe znaczenie na przebieg całego postepowania upadłościowego. Istotne jest jednak, by wierzyciele faktycznie korzystali z przyznanych im uprawnień, ponieważ zaniechanie w tym zakresie skutkuje przejściem tych kompetencji na sędziego-komisarza, który rzadko podejmuje takie czynności z własnej inicjatywy. Wierzyciele posiadają również uprawnienia kontrolne, co do działań syndyka bezpośrednio ich dotyczących (m.in. w zakresie składania sprzeciwu do listy wierzytelności), jednak tego rodzaju kompetencje dotyczą co do zasady jedynie ich indywidualnej sytuacji, pozostając bez wpływu na tok postepowania, który ma często kluczowe znaczenie dla możliwości zaspokojenia się wierzycieli.

Niski stopień zaspokojenia w polskich postępowaniach upadłościowych wynika także z faktu, że wierzyciele nie korzystają z przysługujących im uprawnień i pozostają bierni, gdy tymczasem niewielkim wysiłkiem mogliby mieć większy wpływ na to co dzieje się w postępowaniu a zatem i na ostateczne kwoty jakie przypadną im z masy upadłości. W postępowaniu upadłościowym, jak w każdym postępowaniu sądowym aktywność się zwyczajnie opłaca.