Umowy cywilnoprawne: jak je zawierać z pracownikami?

Przeczytaj także: Praca tymczasowa kontra umowy śmieciowe

W sytuacji, gdy celem zawarcia umowy cywilnoprawnej jest obejście przepisów prawa pracy, w tym w szczególności dotyczących czasu pracy i godzin nadliczbowych, umowa taka zostanie uznana za pozorną, a zadania wykonane w jej ramach przez pracownika podlegać będą ocenie i reżimowi przepisów prawa pracy ze wszelkimi jego konsekwencjami. Z taką sytuacją będziemy mieć do czynienia wówczas, gdy pracodawca powierzy pracownikowi na podstawie umowy cywilnoprawnej wykonywanie tej samej rodzajowo pracy lub pracy zbliżonej do zakresu obowiązków wynikających z zajmowanego przez pracownika stanowiska pracy.

Podobnie w skutkach sytuacja będzie wyglądała, w przypadku, gdy przedmiot umowy cywilnoprawnej będzie wykonywany przez pracownika w warunkach przewidzianych dla stosunku pracy. Zatem, w sytuacji, gdy pracownik zobowiązany do wykonywania dodatkowych zadań będzie je wykonywał na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, wówczas powyższe uznane zostanie za zatrudnienie na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy.

Powyższe potwierdza ugruntowane stanowisko doktryny, praktyków i orzecznictwa, czego przykładem jest pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z dnia 30 czerwca 2000 roku, sygn. akt II UKN 523/99, OSNP 2002/1/22, w którym wyraźnie podkreślono, iż zatrudnianie pracowników poza normalnym czasem pracy na podstawie umów cywilnoprawnych przy pracach tego samego rodzaju co objęte stosunkiem pracy, stanowi nie tylko obejście przepisów o czasie pracy w godzinach nadliczbowych, ale i przepisów dotyczących składek na ubezpieczenie społeczne. Z kolei w wyroku z dnia 15 września 2006 roku, sygn. akt I PK 80/06, OSNP 2007/23–24/343 Sąd Najwyższy uzupełnił wcześniejsze stanowisko i stwierdził, że powyższe zachowanie pracodawcy świadczy również o zamiarze obejścia prawa podatkowego.

Konsekwencją zawarcia pozornych umów cywilnoprawnych jest przede wszystkim odpowiedzialność pracodawcy za wykroczenia przeciwko prawom pracownika. Ponadto w takim przypadku istnieje uzasadnione ryzyko wystąpienia przez pracownika lub organ kontrolujący z żądaniem zapłaty wynagrodzenia oraz dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych.

Jeżeli jednak wyeliminowane zostaną przesłanki negatywne tj. pracodawca zamierza powierzyć pracownikowi inne zadania, niż te, do których wykonywania zobowiązany jest w ramach stosunku pracy, a ponadto zadania te będą wykonywane bez podległości pracownika i kierownictwa pracodawcy, wówczas brak jest jakichkolwiek przeszkód prawnych do zawarcia z pracownikiem odrębnej umowy cywilnoprawnej.

Wybór rodzaju umowy zależy głównie od jej przedmiotu. W zakresie umów nazwanych, uregulowanych przepisami kodeksy cywilnego najczęściej spotykanymi będą umowa zlecenie, umowa o świadczenie usług lub umowa o dzieło.

Na mocy umowy zlecenia, przyjmujący zlecenie (zleceniobiorca) zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie (zleceniodawcy). Jednakże, gdy przedmiotem umowy ma być wykonanie określonych czynności faktycznych, stosuje się umowy o świadczenie usług, do których o ile nie ma odrębnych przepisów, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu.

Umowa zlecenia jest umową starannego działania. Zatem elementem charakterystycznym dla umowy zlecenia będzie nie tyle wynik, co staranności w celu osiągnięcia tego wyniku.

Z kolei na podstawie umowy o dzieło, przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Cechą charakterystyczną tej umowy jest osiągniecie rezultatu. Podstawowym obowiązkiem przyjmującego zamówienie jest wykonanie dzieła, które może polegać na jego stworzeniu lub przetworzeniu, przy czym dzieło może mieć postać materialną lub niematerialną.

Najistotniejszą zatem cechą odróżniającą umowę zlecenia (świadczenia usług) od umowy o dzieło jest fakt, iż zleceniobiorca zobowiązuje się do należytej staranności, zaś przyjmujący zamówienie na wykonanie dzieła tj. do osiągnięcia umówionego rezultatu.

Biorąc pod uwagę powyższe, przedmiotem umowy zlecenia będą różnorakiego rodzaju usługi w zakresie prac biurowych, sprzątania, porządkowania dokumentacji, szkolenia, doradztwa, nadzoru, obsługi prawnej, księgowej.

Natomiast na podstawie umowy o dzieło może zostać wykonany audyt, raport, bilans, sprawozdanie, tłumaczenie, analiza, program komputerowy. Dziełem będzie również wygłoszenie wykładu lub opracowanie logo.