Językowa wykładnia prawa

Przeczytaj także: Wykładnia prawa - systemowa i funkcjonalna

Wykładnia prawa czy inaczej interpretacja prawa, jest to proces ustalania właściwego znaczenia przepisów prawnych. Wykładnią prawa nazywa się także wynik ww. procesu. Potrzeba dokonywania wykładni wynika ze specyfiki aktów prawnych które nierzadko formułują bardzo ogólne lub niejednoznaczne normy postępowania. Wykładnia prawa służy zaś usunięciu niejasności powstałych na tle poszczególnych przepisów prawa tak, aby możliwe było ich prawidłowe stosowanie.

W teorii prawa istnieje spór czy wszystkie przepisy wymagają interpretacji. Na gruncie tego sporu powstały dwie koncepcje wykładni. Pierwsza koncepcja, tzw. klaryfikacyjna opiera się na zasadzie „clara non sunt interpretanda” (nie dokonuje się wykładni tego co jasne). Według tej koncepcji jeśli tekst prawny jest jasny nie musimy dokonywać jego interpretacji. Inna koncepcja, tzw. derywacyjna głosi, że wykładni powinniśmy dokonywać w każdym przypadku kiedy stosujemy normę prawną, ponieważ tekst prawny jest jedynie „surowcem”, z którego prawnik musi wyprowadzić precyzyjne reguły zachowań.

Istnieje wiele podziałów wykładni w tym m.in. rozróżnia się rodzaje wykładni ze względu na podmiot, który jej dokonuje, na sposób jej dokonania oraz na zakres wykładni. Jednym z rodzajów wykładni, wśród rodzajów wykładni wyróżnianych ze względu na sposób jej dokonywania, jest wykładnia językowa lub językowo-logiczna. Polega ona na ustalaniu znaczenia i zakresu wyrażeń zawartych w tekście prawnym biorąc pod uwagę język, w którym zostały one sformułowane, reguły znaczeniowe i konstrukcyjne języka prawnego i naturalnego, a także stosując się do reguł logicznego myślenia oraz specyficznych reguł logiki prawniczej. Ponieważ wykładnia ta opiera się na analizie bezpośrednio słów i zdań zawartych w konkretnym przepisie prawnym jest ona zawsze dokonywana jako pierwsza przed np. wykładnią systemową i funkcjonalną, przy których bierze się pod uwagę cel przepisu, a także np. jego umiejscowienia w danym akcie prawnym.

Dokonując wykładni językowej należy stosować się do ustalonych reguł interpretacyjnych. Poniżej postaramy się omówić najważniejsze z nich.

Jedną z podstawowych reguł interpretacyjnych stosowanych przy wykładni językowej jest reguła, zgodnie z którą interpretowanym zwrotom należy przypisywać takie znaczenie, jakie posiadają one w języku potocznym (etnicznym, ogólnym, standardowym), chyba że istnieją uzasadnione przyczyny do przypisania im innego znaczenia. Oznacza to, że słowom w tekście prawnym przypisujemy najbardziej oczywiste znaczenie czyli takie, które zwykle pojawia się w słowniku języka polskiego jako pierwsze lub jedno z pierwszych. Zasada ta stanowi tzw. dyrektywę języka potocznego. W pierwszej kolejności nakazuje ona odrzucać znaczenia wulgarne, slangowe, archaiczne i przestarzałe. Jeżeli zaś na gruncie języka potocznego dany zwrot jest ewidentnie wieloznaczny, należy uwzględnić kontekst, w jakim został on użyty i odrzucić te znaczenia, które powodują niespójność kontekstu. Jeżeli tekst zawiera zwroty specjalistyczne z języków naukowych np. prawnego, medycznego, należy nadawać im znaczenie takie jakie mają w tym języku, w związku z tzw. dyrektywą języka specjalistycznego.

W tekstach prawnych mogą się pojawiać także tzw. definicje legalne, czyli definicje określonych słów lub zwrotów wprowadzane przez ustawodawcę celem ujednolicenia bądź wyjaśnienia ich znaczenia Tego rodzaju definicje mają moc wiążącą. W rezultacie słowa lub zwroty zdefiniowane w ustawie należy interpretować właśnie w taki sposób, jak wynika z definicji legalnych.

Zgodnie z kolejną z reguł interpretacyjnych zwroty o takim samym brzmieniu należy rozumieć jednolicie. W przypadku zaś zastosowania w tekście prawnych zwrotów o znaczeniu podobnym, ale innym brzmieniu, należy przyjmować, że takie działanie było celowym zabiegiem racjonalnego ustawodawcy. W rezultacie zwrotom tym należy przypisywać odmienne znaczenia nawet jeśli wydaje nam się, że oznaczają to samo.

Inna z zasad mówi, że interpretując przepis prawny nie możemy do niego niczego dodawać ani odejmować. Poza tym musimy traktować przepis jako całość tak, aby żaden jego fragment (nawet przecinek czy kropka) nie był zbędny. Wynika to z tego, że każdy znak, kropka, a także spójniki takie jak „i”, „lub”, „albo” nadają przepisom różne znaczenie. Aby zaprezentować jaki wpływ na rozumienie poszczególnych przepisów mają spójniki posłużymy się krótką analizą przepisu z art. 201 §1 kodeksu spółek handlowych (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r. poz. 1030, ze zm.), który stanowi: Zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę. Z takiego brzmienia przepisu możemy wywieść, że zarząd jest zobowiązany zarówno do prowadzenia spraw spółki jak i reprezentowania jej na zewnątrz, o czym przesądza użycie spójnika „i”. Gdyby w przytoczonym przepisie spójnik „i” został zastąpiony przez spójnik „lub”, przepis zmieniłby znaczenie. Przepis w takim brzmieniu oznaczałby, że zarząd może pełnić obie z dwóch ww. funkcji albo tylko jedną z nich i w ten sposób także wywiąże się ze swoich zadań.. Natomiast jeśli spójnik „i” zastąpilibyśmy spójnikiem „albo” przepis otrzymałby trzecie odmienne znaczenie. Użycie tego spójnika oznaczałoby, że zarząd musi zdecydować, którą z funkcji będzie pełnił albowiem nie może pełnić obu z nich.

Podsumowując, wykładnia językowa jest jednym z podstawowych, a zarazem bardzo istotnym, rodzajem interpretacji tekstu prawnego. Pozwala ona ustalić właściwe znaczenie przepisu na podstawie analizy zawartych w nim słów, zwrotów, a także spójników. Prawidłowe jej stosowanie wymaga jednak opanowania wielu reguł, które znacznie pomagają w interpretacji tekstu prawnego i wywierają duży wpływ, na to jakie znaczenie ostatecznie przypiszemy poszczególnym normom prawnym. W kolejnej publikacji przedstawimy Państwu omówienie wykładni systemowej i funkcjonalnej.